İlk İtirazlar Nelerdir (HMK 116)

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 116’ncı maddesi ilk itirazları düzenlemektedir. Söz konusu düzenleme uyarınca ilk itirazların cevap dilekçesinde esasa ilişkin itirazlarla birlikte ileri sürülmesi gerekmektedir. İlk itirazların amacı mahkemenin davayı esastan incelemesine engel olmaktır. İlk itiraz süresi kural olarak dava dilekçesinin tebliğinden itibaren 2 haftadır. Ancak durum ve koşullar gerektirdiği takdirde davalının talebiyle bu sürenin uzamasına karar verilebilir.

İlk itirazlar belirlenen süre içerisinde sunulmadığı takdirde mahkeme davayı esastan incelemeye geçmektedir. Süre bittikten sonra ileri sürülen ilk itirazlar davacı tarafın muvafakati olsa dahi dikkate alınmamaktadır. 2 haftalık süre hak düşürücü süredir.

İlk itirazlar ıslah yolu ile de ileri sürülememektedir. Dolayısıyla davalı tarafın ıslah dilekçesi ile ilk itirazlarını sunması halinde talep hakim tarafından reddedilecektir.

Hakim ilk itirazlara ilişkin kararını dosya üzerinden verebilir. Ancak gerekli gördüğü takdirde tarafları ön inceleme duruşmasına çağırarak tahkikat aşamasına geçmeden karar verebilmektedir. Basit yargılama usulünde ise ilk duruşmada ön sorunlar olarak ilk itirazlar incelenmektedir.

İlk itirazlar kamu düzenine ilişkin değildir. Bu nedenle taraflarca ileri sürülmesi gerekmektedir. Hakim ilk itirazları re’sen dikkate alamamaktadır.

Usule İlişkin İtirazlar

I. Yetki İlk İtirazı

Bir davaya yetki yer itibariyle bakmaya görevli mahkemeye yetkili mahkeme denir. Görev kamu düzenine ilişkin olduğundan her zaman görevsizlik dikkate alınabilmektedir. Fakat yetki kamu düzenine ilişkin olmadığından ilk itiraz olarak süre içerisinde ileri sürülmediği takdirde dava görülmeye devam edecektir.

Genel yetkili mahkeme davalının yerleşim yeridir. Bir kimsenin yerleşmek maksadıyla oturduğu yer yerleşim yeri olarak kabul edilmektedir. Kişi Türkiye’de ikamet etmiyorsa genel yetkili mahkeme Türkiye’de bulunan mutad meskenidir.

Türkiye’de yerleşim yeri olmayanlara karşı açılacak davalarda yetki kuralları milletlerarası usul hukuku kurallarına göre belirlenecektir.

Davalının birden fazla olması halinde yetkili mahkeme davalılardan birinin yerleşim yeri mahkemesidir.

Davalı tüzel kişi ise genel kurala göre davalının yerleşim yeri mahkemesi tüzel kişinin merkezinin bulunduğu yer mahkemesidir.

Boşanma ve ayrılık davalarında yetkili mahkeme taraflardan birinin yerleşim yeri mahkemesi veya eşlerin davadan önce son defa altı aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesidir.

Özel Yetki Kuralları

a. Bir Yerde Geçici Olarak Oturanlara Karşı Açılacak Davalarda Yetkili Mahkeme

Memur, işçi, öğrenci ve asker gibi bir yerde geçici olarak oturan kişilere karşı açılacak olan taşınır mal ve alacak davalarında bulundukları yer mahkemesinde dava açılabilmektedir (bu yerde uzunca bir süre bulunacaklarsa).

Bu kişilere karşı taşınmaz mallara ilişkin açılacak davalarda yetkili mahkeme taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir. Yukarıda belirttiğimiz husus yalnızca alacak ve taşınır mal davalarına ilişkindir. Bu hususa dikkat edilmesi gerekmektedir.

b. Sözleşmeden Doğan Davalarda Yetki

Sözleşmeden doğan davalarda yetkili mahkeme sözleşmenin ifa yeri ya da sözleşmenin yapıldığı yer mahkemesidir.

Sözleşmenin ifa edileceği yer taraflarca belirlenmemişse;

• Sözleşme para borcundan kaynaklanmakta ise sözleşmenin ifa yeri alacaklının ödeme zamanındaki yerleşim yeri mahkemesidir. Kambiyo sözleşmesinden doğan alacaklar bu kapsamda değildir. Kambiyo alacağı söz konusu olduğu takdirde sözleşmenin ifa yeri borçlunun yerleşim yeri mahkemesidir.
• Sözleşme parça borcundan kaynaklanmakta ise ifa yeri sözleşmenin kurulduğu sırada borç konusunun bulunduğu yer mahkemesidir.
• Sözleşme bunların dışında kalan bir borçtan kaynaklanmakta ise ifa yeri bunların doğumları sırasında borçlunun yerleşim yeri mahkemesidir.

Sözleşmenin feshi halinde bu kural uygulama alanı bulmamaktadır.

Şahıs malvarlığına giren ya da mirasa ilişkin sözleşmeler bu kural kapsamında değildir.

c. Karşı Davada Yetki

Kesin yetkinin söz konusu olmadığı hallerde asıl davanın açılmış olduğu mahkeme, asıl davaya karşı açılan karşı davaya bakmaya da yetkilidir.

d. Şubenin Bulunduğu Yer Mahkemesinin Yetkisi

Şubenin işlemleri sebebiyle davada şubenin bağlı olduğu kişi davalı gösterilerek şubenin bulunduğu yerde dava açılabilmektedir.

İstisnalar;

• İflas davası yalnızca şubenin bağlı olduğu tüzel kişiliğin merkezinin bulunduğu yer mahkemesinde açılabilir.
• Özel hukuk tüzel kişilerinin kendi işlerine ilişkin olmak üzere üyelerine karşı veya üyelerin birbirlerine karşı açacakları davalarda yetkili mahkeme tüzel kişinin merkezinin bulunduğu yer mahkemesidir.

Belirttiğimiz istisnalar kesin yetki kuralıdır.

e. Sigorta Sözleşmelerinden Doğan Davalarda Yetki

Can sigortalarında sigortalının yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkili mahkemedir.

Mali mesuliyet sigortalarında sigortacının merkez veya şubesinin veya sigorta sözleşmesini yapan acentanın bulunduğu veya kazanın meydana geldiği yer mahkemesi yetkilidir.

Zarar sigortalarında;

• Sigorta konusu taşınmaz bir mal ise tazminat davası taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinde de açılabilmektedir.
• Sigorta konusu niteliği gereği sabit bir yerde bulunmakta ise malın bulunduğu yer mahkemesinde de dava açılabilmektedir.
• Sigorta konusu taşınır bir mal ise rizikonun gerçekleştiği yerde de dava açılabilmektedir.

f. Haksız Fiilden Kaynaklanan Davalarda Yetki

Haksız fiilden kaynaklanan davalarda haksız fiilin gerçekleştiği, zararın meydana geldiği ya da zararın meydana gelme ihtimalinin bulunduğu yerde dava açılabilmektedir.

g. Çekişmesiz Yargı İşlerinde Yetki

Talepte bulunan kişinin ya da ilgililerden birinin yerleşim yeri mahkemesidir.

Diğer Özel Yetki Kuralları

• Tüketici davaları tüketicinin yerleşim yeri mahkemesinde de açılabilmektedir.
• Üçüncü haciz ihbarnamesine itiraz etmeyen 3. kişi icra takibinin yapıldığı veya yerleşim yeri mahkemesinde menfi tespit davası açabilmektedir.
• Menfi tespit ve istirdat davaları takibin yapıldığı yer mahkemesi veya davalının yerleşim yeri mahkemesinde de açılabilmektedir.

Kesin Yetki Kuralları

a. Taşınmazın aynından doğan davalarda yetki

Taşınmazın aynından doğan ya da taşınmazın zilyetliğine ilişkin (alıkoyma) davalarında yetkili mahkeme taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir.

b. Özel Hukuk Tüzel Kişilerinin Ortaklarının Birbirlerine Karşı Açacakları Davalar

Yukarıda bahsettik. İlgili kısmı okuyunuz.

c. Miras ile İlgili Davalarda Yetki

Mirasa ilişkin davalar ölenin son yerleşim yeri mahkemesinde açılmalıdır.

d. İflas Davalarında Yetki

Yukarıda bahsettik. İlgili kısmı okuyunuz.

e. Can Sigortalarında Yetki

Yukarıda bahsettik. İlgili kısmı okuyunuz.

II. Tahkim İlk İtirazı

Bir hak üzerinde uyuşmazlığa düşen tarafların anlaşarak uyuşmazlığın çözümünü özel kişilere bırakmalarına ve uyuşmazlığın bu kişi tarafından incelenip karara bağlanmasına tahkim denilmektedir.

Bazı hallerde tahkim zorunludur. Bunlara örnek olarak TKHK m. 22, Toplu iş sözleşmelerinde mecburi tahkim verilebilir.

Zorunlu ya da ihtiyari tahkim söz konusu olduğu takdirde taraflar ilk itiraz olarak bu durumu ileri sürebilir. Hakim usulden red kararı verecektir.

Avukat Melisa Karahan
Bakırköy Avukat Bürosu

Telefon

Whatsapp

Mail